از لغو پروازها تا برنامه‌ریزی برای سفرهای جاده‌ای، از برنامه‌ریزی برای یک جشن و دورهمی تا سیلی که تمام سرمایه آدم‌ها را در چشم برهم زدنی با خود می‌برد و آرزوها را نقش بر آب می‌کند، از بارش تگرگ بهاری بر باغ‌های شکوفه زده و گرانی میوه تا تعطیلی مدارس، همه و همه وابسته به پیش‌بینی‌های هواشناسی است که اگر دقیق و به موقع نباشد گاهی حتی زندگی ما را بر باد می‌دهد. هواشناسی در پزشکی و سلامت، هوانوردی، صنایع دفاعی و موشکی و عملیات‌های نظامی جایگاهی ویژه و تأثیرگذار دارد. همه این‌ها بهانه‌ای می‌شود برای شروع گفت‌وگو با محسن عراقی‌زاده، مدیرکل هواشناسی خراسان رضوی که در ادامه می‌خوانید.
شاید این پرتکرارترین پرسش مردم در این موضوع باشد که برآورد شما از بارندگی‌های نیمه دوم امسال چیست؟
پیش‌بینی‌های ما براساس مدل‌های هواشناسی است. تاکنون نسبت به سال گذشته پاییز خشکی داشته‌ایم. بارندگی‌ها به جز در شمال غرب و حاشیه خزر با تأخیر آغاز و برای چند روز باقیمانده این فصل هم انتظار بارش خاصی در سطح استان نداریم. پیش‌بینی زمستانی سرد داریم و بارندگی‌های امسال چون دیر آغاز شد برای این فصل هم انتظار داریم حجم اصلی بارندگی‌ها به آخر زمستان و آغاز بهار موکول شود.
یعنی احتمال بروز سیلاب‌های بهاری مانند سال ۹۸ وجود دارد؟
پیش‌بینی جاری شدن سیلاب در خراسان رضوی و کشور در بهار ۱۴۰۰ دور از انتظار نیست. البته این نقشه‌های هواشناسی هر دو هفته به‌روزرسانی می‌شوند و در هر به‌روزرسانی، اطلاعات کامل‌تری در اختیار ما قرار می‌دهند.
دقت پیش‌بینی‌های هواشناسی در ایران و خراسان رضوی چقدر با میانگین دنیا فاصله دارد؟
پیش‌بینی فصلی در کل دنیا همراه با خطاست، دقت پیش‌بینی‌های فصلی ما حدود ۶۵ تا ۷۰ درصد است که این عدد در جهان ۷۰ تا ۸۰ درصد
بیان شده است. در مورد پیش‌بینی‌های فصلی چون بازه زمانی سه‌ماهه و طولانی است دقت پایین می‌آید. در مورد پیش‌بینی‌های روزانه ما هر روز برای پنج روز آینده حتی برای یک هفته آینده هم پیش‌بینی ارائه می‌کنیم.
زمانی که بحران‌هایی مانند سیل رخ می‌دهد معمولاً انتقادها متوجه هواشناسی است که چرا اطلاع‌رسانی بهنگامی نداشته است، این موضوع را تأیید می‌کنید؟
ما هر روز برای پنج روز آینده حتی برای یک هفته آینده هم پیش‌بینی ارائه می‌کنیم و اگر به اتفاق خاصی در پیش‌بینی‌ها برسیم فوری اطلاع‌رسانی را به دستگاه‌های ذی‌ربط انجام می‌دهیم، به خصوص در بحث بارندگی‌های شدید و سیل‌آسا که احتمال خسارت وجود دارد.
ما برای پیش‌بینی سیل نیاز به مدل داریم، یعنی برنامه رایانه‌ای مخصوص سیل و بارندگی اما متأسفانه هنوز مدل هواشناسی اختصاصی در ایران نداریم، سازمان هواشناسی پیگیر است که یکسری مدل تهیه کند تا بتوانیم در سطح استانی و شهرستان به صورت دقیق ساعت و حجم بارندگی را پیش‌بینی کنیم، با وجود این پیش‌بینی‌های ما در این بحث از دقت بالایی برخوردار است و حداقل از
۷۲ ساعت پیش از وقوع حادثه، پیش‌بینی تقریباً ۱۰۰ درصدی را اعلام می‌کنیم که این در مورد ورود موج سرما و گرما و سایر پدیده‌های مخرب نیز همین طور است.
با وجود این توضیحات چرا ما بعضاً شاهد اقدام دیرهنگام در این زمینه هستیم؟
متولی سیل در کشور وزارت نیرو و در استان شرکت آب منطقه‌ای است. در بسیاری از حوادث سیل و سیلاب‌ها، زودتر از بقیه ارگان‌ها به آن‌ها اطلاع‌رسانی و میزان بارندگی و حجم بارش را اعلام می‌کنیم. آن‌ها با توجه به اطلاعاتی که خودشان در حوزه سدها، بندها و کانال‌های انتقال آب دارند این حجم از بارندگی را برنامه‌ریزی می‌کنند. غیر از شرکت آب منطقه‌ای، به استانداری، ستادهای مدیریت بحران، فرمانداری‌ها، راهداری، پلیس راه، اورژانس، شهرداری‌ها، هلال احمر، ائمه جمعه و همه دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط اطلاع‌رسانی می‌کنیم.
ما در بحث اطلاع‌رسانی هشدارهای آب و هواشناسی ضعفی نداریم اما یک مشکلی که شاید در کل کشور وجود داشته باشد بحث پاسخ و سرویس‌دهی به بحران است یعنی پس از صدور اطلاعیه و اخطاریه تا اقدام دستگاه‌ها زمان‌بر است.
تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی چه تأثیری بر کار شما گذاشته است؟
یکی از ابزارهای بسیار خوبی که ما در خراسان رضوی نداریم رادار هواشناسی است. در کل کشور فقط ۹ استان رادار دارند. اما در این استان با توجه به حجم مسافر و شرایط اقلیمی خاصی که دارد از ۱۵ سال پیش اقدام کار رادار شروع شده اما همچنان معطل است. زمین سایت رادار در ارتفاعات خواجه‌مراد جانمایی شده و برخی کارهای زیربنایی را انجام داده‌ایم اما به خاطر مشکلات مالی کار ساختمان‌سازی و تأسیسات آن نیمه‌تمام مانده است. سازمان هواشناسی کشوری هم قول داده کارهای زیربنایی را با اعتبارات استانی انجام دهیم و سخت‌افزار رادار را برای خراسان رضوی تأمین خواهد کرد. ما با نرم‌افزار و دستگاه‌های ابزار دقیق و دستگاه‌های سنجنده اندازه‌گیری پارامترها، پیش‌بینی‌ها را انجام می‌دهیم اما این بحث تحریم‌ها و افزایش نرخ ارز به شدت در بحث هواشناسی تأثیر داشته است.
با وجود تحریم‌ها، اگر بودجه تأمین شود آیا امکان خرید وجود دارد؟
بحث تحریم بر تأمین رادار و قطعات یدکی مؤثر است اما خرید رادار هنوز هم غیرممکن نیست.
چند ایستگاه هواشناسی کشاورزی در خراسان رضوی داریم؟
در حال حاضر در کل استان فقط سه ایستگاه کشاورزی اصلی در طرق، نیشابور و گلمکان داریم البته یکسری ایستگاه‌های دیگری هم در مراکز مهم کشاورزی استان مانند خلیل‌آباد و کاشمر نیز در حال برنامه‌ریزی، تأسیس و راه‌اندازی است که متأسفانه به خاطر مشکلات مالی هنوز نتوانسته‌ایم این ایستگاه‌ها را به ابزارهای سنجنده تجهیز و یا نیروی انسانی متخصص را برای آنجا تأمین کنیم.
یکی از کاربردهای اطلاعات هواشناسی در بحث امنیت پروازهاست، در زمینه تجهیزات فرودگاهی خراسان رضوی چه جایگاهی دارد؟
خوشبختانه سیستم RVR که در واقع جزو تجهیزات فرودگاهی مهم هواشناسی است در اسفند سال گذشته با کمک سازمان هواشناسی کشور از تهران تأمین و خریداری و در اردیبهشت ماه امسال راه‌اندازی شد. پیش‌تر دید پروازها در شرایط مه و گرد و غبار به شدت افت پیدا کرده و خلبان نمی‌توانست نشست و برخاست هواپیما را به راحتی انجام دهد و همین موضوع سبب تأخیر یا کنسلی پروازها می‌شد که با راه‌اندازی این سیستم، مشکل برطرف شد. این دستگاه دید افقی مورد نیاز در باند فرودگاه (حدود ۸۰۰ متر) را تخمین می‌زند، در واقع این دستگاه به امنیت پروازی کمک می‌کند.
یکی از بحث‌هایی که موجب نگرانی فزاینده فعالان محیط زیست شده، تخریب ارتفاعات اطراف مشهد به ویژه در قسمت جنوب است، شما تأثیر تخریب این ارتفاعات را بر تغییرات اقلیمی و آب و هوایی مشهد تأیید می‌کنید؟
هر گونه تخریب محیط زیست اثرات منفی خود را نشان می‌دهد. بحث تخریب ارتفاعات اطراف مشهد برای ساخت و ساز و فعالیت‌های عمرانی نیز دستکاری بشر در اقلیم و محیط زیست است و بدون تردید روی پارامترهای هواشناسی تأثیر دارد. این کوه‌ها و ارتفاعات به مثابه ریه‌های تنفسی شهر مشهد هستند و به گردش جریان هوا کمک می‌کنند و در نتیجه از بین بردن آن‌ها یا ساخت و ساز در اطراف آن‌ها روند چرخش باد و گردش هوا در شهر را از بین می‌برد.
زمستان‌ها و تابستان‌هایی که نسل قبل مشهد از آن تعریف می‌کنند با چیزی که ما دیده‌ایم و درک می‌کنیم متفاوت است، به عبارتی فصل‌های ما با آن تعریفی که انتظار داریم متفاوت است، آیا این را می‌توان به نوعی تغییر اقلیم دانست؟
تغییر اقلیم این روزها موضوعی است که در دنیا مطرح است و تقریباً همه کشورها به این موضوع رسیده‌اند که تغییر اقلیم اتفاق افتاده و ادامه دارد. اینکه چه اتفاقاتی در آینده رخ دهد کاملاً بستگی به خودمان دارد یعنی عامل انسانی نقش مؤثر و تعیین‌کننده‌ای در این زمینه دارد. تخریب محیط زیست و از بین بردن ارتفاعات و زیستگاه‌های طبیعی مسائلی است که به وسیله عامل انسانی رقم می‌خورند و نقش تعیین‌کننده‌ای در تغییر اقلیم دارند.
به نقش عامل انسانی در تغییر اقلیم اشاره کردید، لطفاً توضیح بیشتری بدهید.
یکی از بحث‌های مهم در مقابله با تغییر اقلیم، مدیریت منابع آب و یکی از مصادیق هدررفت منابع آبی که ما را به سمت خشکسالی سوق می‌دهد همین موضوع باغ‌ویلاهای غیرمجاز است که بعضاً برای تأمین آب مجبور به حفر چاه‌های غیرمجاز و مخفی هستند. بر اساس آمارهای وزارت نیرو سهم مصرف آب در بخش کشاورزی حدود ۹۴ درصد است بنابراین اگر بتوانیم همین سهم را به درستی مدیریت کنیم، روش‌های نوین کشاورزی را ترویج دهیم و از ساخت باغ‌ویلاهای غیرمجاز جلوگیری به عمل آوریم، بخش بزرگی از منابع آبی ما مدیریت و ذخیره می‌شود.
این موضوع صحت دارد که در آینده تجهیزات پیشرفته هواشناسی مانند ماهواره‌ها و رادارهای پیشرفته، جای نیروی انسانی متخصص در این بخش را خواهد گرفت؟
هیچ وقت ماهواره و تجهیزات هواشناسی جای نیروی انسانی را در ارائه پیش‌بینی نمی‌گیرد؛ چون نیروی متخصص و مجرب بر اساس اطلاعات علمی و ابزارهای موجود، تجزیه و تحلیل انجام می‌دهد و پیش‌بینی را ارائه می‌کند. در این بخش هم مثل سایر دستگاه‌های دولتی کمبود نیرو داریم و چیزی حدود ۳۰ درصد پست‌های هواشناسی در خراسان رضوی خالی است.
باروری ابرها در اختیار کدام دستگاه است و این موضوع چه میزان تأثیر در افزایش میانگین بارش‌ها می‌تواند داشته باشد؟
باروری ابرها در مرکز ملی باروری ابرها تحت نظر وزارت نیرو انجام می‌شود و هواشناسی اطلاعات مورد نیاز را در اختیار این مرکز قرار می‌دهد. در چند سال اخیر این اتفاق را در استان خراسان رضوی نداشته‌ایم البته این هم بحث پرهزینه‌ای است و در بهترین حالت طبق تجربه جهانی حدود ۷ تا ۱۰ درصد، میانگین بارندگی را افزایش می‌دهد یعنی در مورد خراسان رضوی که میانگین بارندگی ۲۲۰ میلیمتر است، باروری ابرها این میزان را در بهترین حالت حدود
۲۲ میلیمتر افزایش می‌دهد. در محیط های کوچک مثل یک مزرعه یا شهرستان کوچک می‌تواند مؤثر باشد اما اینکه در سطح یک استان بتواند میانگین بارش را افزایش قابل ملاحظه‌ای بدهد چنین چیزی مشکل و هزینه‌بر است.
در بعضی شهرستان‌های استان مانند مه‌ولات که محصولات باغی ارزشمندی مانند پسته دارند، باغداران اقدام به خرید دستگاه ضدتگرگ کرده‌اند، نظرتان در این مورد چیست؟
اثر پیشگیرانه دستگاه‌های ضدتگرگ را انکار نمی‌کنیم اما آن هم در یک سطح کوچک کارایی دارد و در سطح وسیع چند صد هکتاری قابل قبول نیست. ابعاد سیستم هواشناسی که جو را تحت تأثیر قرار می‌دهد چند صد کیلومتر است بعد چطور می‌شود با یک دستگاه کوچک در یک نقطه، جلو سیستم بزرگ هواشناسی را بگیریم!
چند ایستگاه هواشناسی در خراسان رضوی داریم؟
در کل خراسان رضوی حدود ۱۵۵ ایستگاه باران‌سنج، چهار ایستگاه اقلیم‌شناسی خودکار، ۲۰ ایستگاه هواشناسی اصلی و تکمیلی، دو ایستگاه فرودگاهی در مشهد و سبزوار، سه ایستگاه کشاورزی در طرق، گلمکان و نیشابور و یک ایستگاه پایش آلودگی هوا مختص حرم رضوی و چهار ایستگاه جاده‌ای در گردنه‌های استان داریم.
چرا بعضی اوقات حداقل و حداکثر دمایی که برای مشهد عنوان می‌شود با آن چیزی که ما می‌بینیم و حس می‌کنیم متفاوت است؟
ایستگاه هواشناسی مشهد مقدس در فرودگاه است. مطمئناً دمایی که در آنجا اعلام می‌شود شاید چهار یا پنج درجه از مرکز شهر سردتر یا گرم‌تر باشد. هر چه تعداد ایستگاه‌های ما در یک منطقه تراکم بیشتری داشته باشد و به هم نزدیک‌تر باشند پیش‌بینی‌ها و اطلاعات هواشناسی دقیق‌تر خواهد بود.
پراکندگی بارش هم خیلی متفاوت است. تجربه کرده‌ایم که در ایستگاه فرودگاه مشهد باران یا برف داشتیم وقتی اعلام می‌کردیم افرادی که در یک منطقه دورتر مثلاً قاسم‌آباد بودند نمی‌توانستند این خبر را باور کنند چون آنجا بارانی نباریده بود. بنابراین در چند نقطه مشهد ایستگاه بارندگی ایجاد کرده‌ایم تا تمام سطح شهر را زیر پوشش داشته باشیم. هر چه تراکم ایستگاه‌ها بیشتر باشد دقت پیش‌بینی‌هایمان افزایش پیدا می‌کند و طبق استانداردها حدوداً هر ۱۰۰ کیلومتر باید یک ایستگاه وجود داشته باشد.
گران‌ترین ایستگاه‌های هواشناسی خراسان رضوی کدام ایستگاه‌ها هستند؟
گران‌ترین ایستگاه‌های ما ایستگاه‌های جاده‌ای و ایستگاهی بودند که در حرم قرار دادیم اما متأسفانه در چند سال اخیر نیاز به کالیبراسیون (تنظیم و دقت‌سنجی) و سرویس و نگهداری داشته که به مسائل مالی برخورد کردیم و اگر قطعه‌ای از این ایستگاه‌ها خراب شود امکان تعویض برای ما وجود ندارد.
اهمیت وجود این ایستگاه‌ها در چیست؟
در تمام دنیا برای مکان‌های مهم و مراکز تجمعی مثل ورزشگاه‌ها نیاز به داشتن اطلاعات جوی دارند و به این سمت حرکت کرده‌اند که ایستگاه داشته باشند بر همین اساس با توجه به اهمیتی که حرم مطهر رضوی داشت و روزانه زائران و مجاوران زیادی در آنجا رفت و آمد می‌کنند از چند سال پیش این نیاز به ایستگاه هواشناسی احساس شد اما اکنون یکی از قطعات این ایستگاه خراب شده و حدود یک سال است که توان خرید و تعویض نداریم. البته مسئولان آستان قدس هم طی جلساتی که داشتیم اعلام آمادگی برای همکاری و تأمین مالی کرده‌اند، اما بحث هزینه یک چیز است و بحث پیدا کردن قطعه با محدودیت‌های امروزی، یک بحث دیگر. مشابه همین سیستم را در کشور عراق در حرم‌های مطهر عتبات عالیات دارند که از اطلاعاتش استفاده می‌کنند.
نظر شما